ปางที่ ๑o
ปางตรัสรู้

ลักษณะของพระพุทธรูปปางนี้

อยู่ในพระอิริยาบถนั่งขัดสมาธิ พระหัตถ์ทั้งสองหงายวางซ้อนกันบนพระเพลา
พระหัตถ์ขวาทับพระหัตถ์ซ้าย

พระพุทธรูปปางนี้ มีตำนาน ดังนี้

เมื่อพระมหาบุรุษทรงจำการมาร และเสนามารให้ได้ปราชัยด้วยพระบารมีตั้งแต่เวลาสายันห์มิทันที่
พระอาทิตย์จะอัสดงคต ก็ทรงเบิกบานพระทัยได้ปีติเป็นกำลังภายในสนับสนุนเพิ่มพูนแรงปฏิบัติ
สมาธิภาวนาให้ยิ่งขึ้น ดังนั้นพระองค์จึงมิได้ทรงพักให้เสียเวลา ทรงเจริญสมาธิภาวนา ทำจิตใจให้
ปราศจากอุปกิเลสจนจิตสุขุมเข้าโดยลำดับ ไม่ช้าก็ได้บรรลุปฐมฌาน ทุติฌาน ตติยฌาน และ
จตุตถฌาน ซึ่งเป็นส่วนรูปสมาบัติเป็นลำดับ

ต่อนั้นก็ทรงเจริญญาณ อันเป็นองค์ปัญญาชั้นสูงทั้ง ๓ ประการ ยังองค์พระโพธิญาณ
ให้เกิดขึ้นเป็นลำดับ ตามระยะกาลแห่งยามสามอันเป็นส่วนราตรีนั้น คือในปฐมยาม
ทรงบรรลุบุพเพนิวาสานุสสติญาณสามารถระลึกอดีตชาติที่พระองค์ทรงบังเกิดมาแล้วทั้งสิ้นได้
ในมัชฌิมยามทรงบรรลุจุตูปปาตญาณ (บางแห่งเรียกทิพจักษุ) สามารถหยั่งรู้การเกิด การตาย
ตลอดจนการเวียนว่ายของสัวต์ทั้งหลายอื่นได้หมด ในปัจฉิมยามทรงบรรลุอาสวักขยญาณ
ทรงพระปรีชาสามารถทำอาสวกิเลสทั้งหลายให้หมดสิ้นไปด้วยพระปัญญาพิจารณาในปัจจยา
การแห่งปฏิจจสมุปบาท โดยอนุโลมเป็นปฏิโลม ก็ทรงบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ
ตรัสรู้เป็นพระสัมพุทธเจ้า ในเวลาปัจจุสมัยรุ่งอรุโณทัย ทรงเบิกบานหฤทัยอย่างสูงสุดในการตรัสรู้
อย่างที่ไม่เคยมีมาในกาลก่อน ถึงกับทรงอุทานเย้ยตัณหาอันเป็นตัวการณ์ ก่อให้เกิดสังสารวัฏฏทุกข์
แก่พระองค์แต่อเนกชาติได้ว่า "อเนกชาติ สํสารํ" เป็นอาทิ ความว่า นับแต่ตถาคตท่องเที่ยวสืบเสาะ
หาตัวนายชั่งเรือน คือตัวตัณหา ตลอดชาติอันจะนับจะประมาณมิได้ ก็มิได้พานพบ ดูกรตัณหา
นายช่างเรือนผู้สร้างภพชาติให้แก่เรา บัดนี้เราพบท่านแล้ว แต่นี้สืบไป ท่านจะทำเรือนให้ตถาคต
อีกไม่ได้แล้ว กลอนเรือนเราก้รื้อออกแล้ว ช่อฟ้าเราก็ทำลายเสียแล้ว จิตของเราปราศจากสังขาร
เครื่องปรุงแต่งให้เกิดในภพอื่นเสียแล้ว ได้ถึงความดับสูญสิ้นไปแห่งตัณหา อันหาส่วนเหลือ
โดยประการใดๆมิได้เลย

ในขณะนั้น มหาอัศจรรย์ก็บังเกิดมี พื้นมหาปฐมพีอันกว้างใหญ่ก็หวั่นไหวพฤกษชาติทั้งหลาย
ก็ผลิดอกออกช่องามตระการตา เทพเจ้าทุกชั้นฟ้าก็แซ้ซร้อง สาธุการโปรยปรายบุบผามาลัย
ทำสักการบูชา เปล่งวาจาว่า พระสัมพุทธเจ้าทรงอุบัติขึ้นแล้วในโลกนี้ ด้วยปีติยินดีเป็นอัศจรรย์
ที่ไม่เคยมีมาในกาลก่อน .

จบตำนานพระพุทธรูป ปางตรัสรู้ แต่เพียงนี้ .